صنعت میکروالکترونیک در ایران و جهان

زاویه– در جهان امروز تولید انواع رایانه‌‌ها، تجهیزات مخابراتی، تلفن‌‌های همراه، خودروها، لوازم خانگی، سامانه‌های دفاعی، محصولات حوزه هوافضا و رباتیک به شکل فزاینده‌‌ای به ریزتراشه‌‌ها و به تعبیر دیگر صنعت میکروالکترونیک و نیمه‌‌هادی‌‌ها وابسته است. به همین دلیل نقش‌‌آفرینی در این صنعت برای بسیاری از کشورها از جمله ایران اهمیتی راهبردی دارد. کشورهای مختلف به‌خصوص کشورهای توسعه‌یافته و بزرگ مانند چین، ژاپن، آلمان، هلند و ایالات متحده در سالیان اخیر همواره با سرمایه‌گذاری‌های هنگفت دولتی به دنبال رشد و توسعه بومی این صنعت پایه و دسترسی به فناوری روز آن بوده‌اند. جنگ تراشه میان شرق و غرب و تحریم‌‌های متقابل چین و ایالات متحده در این خصوص مؤید این اهمیت است؛ در واقع میزان دسترسی پایدار به ریزتراشه‌‌های لبه فناوری و قابل‌‌اطمینان، تعیین‌‌کننده سطح صنعت هر کشور است و یکی از مهم‌ترین دلایل سرمایه‌‌گذاری‌‌های هنگفت کشورهای پیشرفته و حمایت‌‌های بسیار سخاوتمندانه‌‌شان از این صنعت نیز همین مسئله است.

در زمینه میکروالکترونیک، کشورمان طی دهه‌‌های گذشته تلاش‌‌هایی را از منظر سیاست‌گذاری، سرمایه‌‌گذاری، نهادسازی و ساخت نمونه با تولید آزمایشی برخی محصولات داشته است که می‌‌توان مجموعاً این تلاش‌‌ها را به لحاظ آموزشی و پژوهشی موفقیت‌‌آمیز؛ اما به لحاظ صنعتی و اقتصادی ضعیف دانست. یک نقطه ضعف برجسته سیاستی در این حوزه عدم حمایت از صنعت میکروالکترونیک در برنامه هفتم توسعه است که البته در برنامه‌‌های توسعه قبلی هم مسبوق به سابقه بوده است؛ این در حالی است که با توجه به اهمیت این صنعت، کشورهای دنیا از قبیل ایالات متحده، چین، آلمان و ژاپن یکی پس از دیگری در حال تصویب اسناد بالادستی ملی و با نگاه بومی‌سازی، به دنبال چند برابر کردن سرمایه‌‌گذاری‌‌های میلیارد دلاری قبلی خود در این حوزه هستند.

این صنعت بزرگ و راهبردی در کشورمان همچنان در مرحله ابتدایی است و به توجه جدی برای نیل به خودکفایی تا حد امکان و لزوم، نیاز دارد. میکروالکترونیک برای ایران از سه منظر اقتصادی، اقتداری و تاب‌آوری حائز اهمیت است. از نظر اقتصادی با رشد صنعت میکروالکترونیک به دلیل نقش پایه‌ آن در دیگر بخش‌ها و صنایع مختلف مانند خودروسازی و لوازم خانگی، رشد اقتصادی ایجاد می‌شود. از نظر اقتداری، مهم‌ترین بخش ادوات و تجهیزات نظامی و امنیتی پیشرفته را می‌توان ریزتراشه آن‌ها در نظر گرفت که اتفاقاً از نظر جاسوسی و خرابکاری نیز در اولویت دشمن است. از نظر تاب‌آوری صنایع که در زمان تحریم و در صنایع حساس مانند پتروشیمی اهمیت دو چندان پیدا می‌کند نیز نقش ریزتراشه پررنگ است. با توجه به مجموع این دلایل، نقش‌آفرینی و سرمایه‌گذاری در این صنعت برای کشور بزرگ ایران به عنوان کشوری مستقل و مقتدر و درحال‌توسعه به منظور شتاب حداکثری در توسعه اقتصادی، فناورانه و دفاعی اگر قبلاً یک نیاز بود امروز تبدیل به یک الزام شده است که در راستای نیل به تمدن‌‌سازی اسلامی، گریزی از آن نیست و قطعاً اهمیت آن در آینده بیشتر نیز خواهد شد. با توجه به زمان‌بر بودن پیشرفت در این صنعت، هر زمان که سرمایه‌‌گذاری جدی (حداقل سالانه یک میلیارد دلار) و پایدار در این صنعت آغاز شود اولین ثمرات آن 5 تا 10 سال بعد حاصل خواهد شد و برای طی مسیر 50 ساله کشورهای پیشرو در این صنعت و صاحب فناوری و خودکفا شدن، حدود دو دهه تلاش مستمر نیاز است.

همان طور که در ابتدا بیان شد، برای داشتن صنعت پیشرفته در کشور، به ریزتراشه مناسب و برای دسترسی پایدار و قابل اعتماد به ریزتراشه، به کارخانه ریزتراشه نیاز است. مهم‌ترین گروه محصول در این صنعت از نظر اقتداری، اقتصادی و تاب‌آوری، ریزتراشه‌های سیلیکانی هستند که نیاز کشور به آن‌ها حیاتی است؛ اما در کشورمان تقریباً هیچ اقدامی برای تولید آن‌ها نشده است و 100 درصد این محصول وارداتی است. در این شرایط اضطراری و پس از سال‌ها غفلت مسئولان در این زمینه، مؤثرترین اقدام احداث کارخانه ریزتراشه سیلیکانی و تقویت و بومی‌سازی بخش‌های کلیدی‌تر زنجیره ارزش و سپس اطمینان از تأمین مالی پایدار در بازه ده ساله به منظور پایداری و تثبیت صنعت ریزتراشه در ایران است. البته مطابق با تجارب دنیا، این تأمین مالی پایدار و قابل‌‌توجه دولتی بایستی توأم با طرح توجیهی اقتصادی و برنامه استقلال طرح از بودجه دولتی باشد. این گزارش اولین شماره از مجموعه گزارش‌‌هایی است که به صورت منظم جهت آشنایی سیاست‌گذاران و مدیران کشور با این صنعت حیاتی منتشر می‌‌گردد. در این گزارش ضمن معرفی این صنعت و تاریخچه آن، بر ضرورت و اهمیت آن از منظرهای راهبردی-اقتداری، اقتصادی و تاب‌‌آوری صنایع برای کشور تمرکز خواهد شد و در این رهگذر اشاراتی به جنگ ریزتراشه میان قدرت‌‌های سیاسی کنونی جهان و اقدامات اخیر کشورهای پیشرفته، درحال‌توسعه و نیز منطقه خاورمیانه خواهیم داشت.

یادآوری این نکته برای تمام تصمیم‌گیرندگان کشور ضروری است که:

«هیچ قدرت مستقل بین‌المللی بدون توان تولید ریزتراشه‌های سیلیکانی وجود ندارد و نمی‌تواند وجود داشته باشد؛ ناتوانی در تولید این ریزتراشه‌ها یک وابستگی حیاتی و به شدت خطرناک برای هر کشور است.»