زاویه؛ در سال ۲۰۲۱، چین با تکیه بر رونق اقتصادی و پیشرفت‌های تکنولوژیکی که از سال ۲۰۱۰ میلادی با آرزوی تسلط بر حوزه ابررایانه‌ها آغاز کرده بود، از برنامه‌ای راهبردی برای تثبیت خود به‌عنوان یک قدرت پیشرو در عرصه فناوری تا سال ۲۰۳۵ رونمایی کرد. این جاه‌طلبی، اراده‌ سیاسی قدرتمندی را در چین برای سرمایه‌گذاری در هوش مصنوعی برای تحقق اهداف امنیت ملی، توسعه اقتصادی و رفاه اجتماعی ایجاد کرده است. درحالی‌که تحقیقات و تحلیل‌های بیشتری در مورد اکوسیستم‌های توسعه هوش مصنوعی داخلی چین و عوامل محرک آن در حال انجام است، جزئیات صادرات هوش مصنوعی با پشتیبانی بودجه توسعه آن همچنان در این کشور مبهم است. پکن با وجود اینکه بزرگ‌ترین تأمین‌کننده کمک‌های توسعه خارجی است، در هیچ ابتکار عملی به منظور ایجاد شفافیت در میزان کمک‌ها یا بدهی‌ها مشارکت نمی‌کند.

برای رفع این شکاف، محققان ‌‌‌اندیشکده RAND و Aid Data به‌طور مشترک یک پایگاه داده جدید به نام پایگاه داده‌ی صادرات هوش مصنوعی چین (CAIED) ساخته‌اند تا پروژه‌های صادرات هوش مصنوعی چین را که از طریق بودجه تأمین مالی توسعه‌ی رسمی تأمین شده‌اند، فهرست‌بندی کنند. پایگاه داده‌ی صادرات هوش مصنوعی چین داده‌های موجود در پایگاه‌های داده‌ی عمومی متعدد و شاخص‌های مرتبط با امور مالی جهانی چین را در بر می‌گیرد، همچنین اطلاعاتی در مورد وضعیت دموکراسی انتخاباتی کشورهای دریافت‌کننده، رتبه‌بندی آزادی‌ها و سیاست‌های حفاظت از داده‌ها و حریم خصوصی را شامل می‌شود. در این گزارش، محققان این مجموعه داده‌های کمی را همراه با مطالعات موردی کیفی کشور به کشور که بر اساس مصاحبه‌ها و تحلیل رسانه‌های اجتماعی انجام شده است، تجزیه‌وتحلیل می‌کنند تا توزیع، فناوری‌ها، سازوکارهای تأمین مالی و جنبه‌های ایمنی داده‌های صادرات هوش مصنوعی چین را بررسی کنند. پرسش‌های پژوهشی ویژه مورد بررسی در این گزارش به شرح زیر است:

  1. صادرات هوش مصنوعی تأمین شده توسط دولت چین بین سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۷ (آخرین سالی که داده‌ها در دسترس بود) چگونه تغییر کرده است؟
  2. کدام کشورها، بخش‌های صنعتی و حوزه‌های اجتماعی بیشترین تأثیر را از صادرات هوش مصنوعی چین می‌پذیرند؟
  3. چه عواملی به رقابت‌پذیری صادرات هوش مصنوعی چین در کشورهای درحال‌توسعه کمک می‌کند؟
  4. مردم کشورهای دریافت‌کننده چگونه صادرات هوش مصنوعی چین را درک می‌کنند؟

برای شناسایی پروژه‌های صادراتی هوش مصنوعی چین، محققان دو دسته را متمایز کردند:

  • پروژه‌های کاربردی هوش مصنوعی: که مستقیماً از فناوری‌های هوش مصنوعی مانند تشخیص چهره، تشخیص گفتار و الگوریتم‌های تشخیص پزشکی استفاده می‌کنند.
  • پروژه‌های زیرساختی هوش مصنوعی: شامل ساخت مراکز داده، استقرار فناوری شبکه 5G، کابل‌کشی فیبر نوری، ارائه آموزش فناوری هوش مصنوعی و نصب سخت‌افزار هوش مصنوعی (مانند دوربین‌های مدار بسته) که بستر لازم برای استقرار هوش مصنوعی را تسهیل می‌کنند.

محققان 155 پروژه هوش مصنوعی را شناسایی کردند که توسط مؤسسات بخش دولتی چین بین سال‌های 2000 تا 2017 تعهد شده بود. این پروژه‌ها شامل 94 پروژه کاربردی هوش مصنوعی و 61 پروژه زیرساختی هوش مصنوعی در 51 کشور در آسیا، آفریقا، اروپای شرقی، کارائیب و آمریکای لاتین بودند. یافته‌ها حاکی از آن است که صادرات هوش مصنوعی چین با بودجه‌ی دولتی پس از سال 2005 افزایش چشم‌گیری یافته و از 2005 تا 2011 پنج برابر شده و بین سال‌های 2012 و 2017 دوباره دو برابر شده است. رشد سریع اولیه را می‌توان به پروژه‌های زیرساختی هوش مصنوعی با بودجه‌ی دولتی چین نسبت داد که بازار را در اختیار داشتند. در مقابل، سال‌های بعد شاهد افزایش وابستگی به برنامه‌های کاربردی هوش مصنوعی بوده و پروژه‌های با بودجه‌ی دولتی چین با رشد نسبتاً کندتری مواجه شدند. پژوهشگران سه عامل را که مشخصه صادرات هوش مصنوعی چین به کشورهای درحال‌توسعه است را نیز شناسایی کردند:

  1. رویکرد یکپارچه به صادرات فناوری: که شامل ارائه هم پروژه‌های کاربردی هوش مصنوعی و هم پروژه‌های زیرساختی هوش مصنوعی مانند مراکز داده یکپارچه، شبکه‌های فیبر نوری، نصب دوربین‌های نظارتی و سخت‌افزارهای مرتبط است.
  2. مقرون‌به‌صرفه بودن: محصولات چینی با هدف طیف‌های قیمتی پایین و متوسط عرضه می‌شوند، شامل پروژه‌هایی که برای کشور میزبان اجرا می‌شوند و همچنین دستگاه‌ها و نرم‌افزارهای پایین‌دستی که از اطلاعات تولید شده توسط هوش مصنوعی استفاده می‌کنند.
  3. انعطاف‌پذیری در عملیات: پروژه‌های هوش مصنوعی چین اغلب با نیازهای خاص کشورهای گیرنده تطبیق داده می‌شوند، با بسته‌های تأمین مالی همراه هستند و در صورت نیاز، اصلاحاتی در جدول زمانی انجام می‌دهند.

بر این اساس، صادرات هوش مصنوعی چین در کشورهای با درآمد کم و متوسط (LMIC) متمرکز است که شرکای چین در ابتکار کمربند و جاده در سراسر آسیا، آفریقا و آمریکای لاتین را شامل می‌شود. شایان توجه است که اکثر این کشورهای گیرنده تحت دسته‌ نظام‌های سیاسی غیردموکراتیک قرار می‌گیرند.

توزیع بخشی صادرات هوش مصنوعی چین نشان می‌دهد که این فناوری‌ها در پروژه‌های شهر امن یا شهر هوشمند، ابتکارات دولت الکترونیک، بخش‌های ارتباطات و کاربردهای تصویربرداری پزشکی مورد استفاده قرار می‌گیرند. محققان با مقایسه تخصیص پروژه‌های هوش مصنوعی چین با پروژه‌های توسعه غیر هوش مصنوعی، هیچ ترجیح واضحی به رژیم‌های سیاسی خاص پیدا نکردند، به جز اینکه دموکراسی‌های انتخاباتی پروژه‌های زیرساختی هوش مصنوعی بیشتری را وارد کردند و خودکامگی‌های بسته بیشتر احتمال داشت هوش مصنوعی را برای بخش‌های بهداشت و ارتباطات وارد کنند تا استفاده در دولت الکترونیک. کشورهای آزاد (همان‌طور که توسط Freedom House تعریف شده) سهم بیشتری از پروژه‌های زیرساختی هوش مصنوعی (30 درصد) نسبت به پروژه‌های کاربردی هوش مصنوعی (23 درصد) یا پروژه‌های غیر هوش مصنوعی (18 درصد) را وارد کردند.

علاوه بر این، بررسی‌ها نشان داد که تا پایان سال ۲۰۱۷، اکثر کشورهای دریافت‌کننده‌ی پروژه‌های هوش مصنوعی تأمین‌شده توسط چین هنوز در حال تدوین سیاست‌های حفاظت از داده‌های خود بودند. تنها ۱۵ درصد از پروژه‌ها در بخش ارتباطات و ۲۴ درصد از پروژه‌ها در بخش دولتی در کشورهایی با قوانین قوی حفاظت از داده اجرا شدند. بااین‌حال، در مقایسه با پروژه‌های غیر هوش مصنوعی که با بودجه‌ی توسعه‌ی چین تأمین مالی شدند، بخش بسیار بیشتری از صادرات هوش مصنوعی چین به کشورهایی با قوانین قوی حفاظت از داده هدایت شد. این می‌تواند نشان دهد که کشورهایی که تجربه بیشتری در استفاده از هوش مصنوعی دارند، احتمال بیشتری برای پذیرش قوانین حفاظت از داده و احتمال بیشتری برای وارد کردن فناوری هوش مصنوعی از چین و سایر کشورها دارند.

نگاه افراد در کشورهای دریافت‌کننده‌ی صادرات هوش مصنوعی چین، از مدیران و متخصصان پزشکی تا مردم عادی نیز، بسیار متفاوت است. مدیران و متخصصان پزشکی تمایل دارند به صادرات هوش مصنوعی چین به کشورهای خود نگاه مثبتی داشته باشند و‌ آن‌ها را در برآورده کردن نیازهای ملی مفید بدانند. احساسات مردم نسبت به صادرات هوش مصنوعی معمولاً منفی‌تر است و عمدتاً ناشی از نگرانی‌‌ آن‌ها در مورد عدم توانایی دولت‌هایشان برای استفاده مؤثر از فناوری‌های هوش مصنوعی درعین‌حال حفاظت از امنیت داده‌ها است. علت خاص نارضایتی، ناکارآمدی برنامه‌ی شهر ایمن در کاهش نرخ جرم تلقی می‌شود.

یافته‌های این مطالعه برای ذینفعان علاقه‌مند به درک ریسک‌ها و فرصت‌های نوظهور جهانی مرتبط با صادرات هوش مصنوعی چین به کشورهای با درآمد کم و متوسط (LMIC) مفید خواهد بود، از جمله سیاست‌گذاران و جامعه مدنی در کشورهای میزبان، سیاست‌گذاران کشورهای اهداکننده، بنیادهای بین‌المللی و سازمان‌های چندجانبه توسعه. یافته‌های کلیدی نشان می‌دهند که:

  1. صادرات هوش مصنوعی تأمین مالی شده توسط توسعه‌ی چین در کشورهای درحال‌توسعه‌ای متمرکز بود که به فناوری‌های هوش مصنوعی برای پروژه‌های شهر امن یا شهر هوشمند، ابتکارات دولت الکترونیک و کاربردهای پزشکی در انواع رژیم‌های حاکم علاقه‌مند بودند.
  2. پروژه‌های زیرساختی هوش مصنوعی چین پیش از پروژه‌های کاربردی هوش مصنوعی آغاز شده‌اند.
  3. بسیاری از کشورهای دریافت‌کننده قوانین ایمنی داده‌ی هوش مصنوعی محکمی وضع نکرده‌اند، یا قوانین موجود فاقد مکانیزم‌های اجرایی مؤثر هستند.

با توجه به نگرانی‌هایی که در مصاحبه‌های عمومی عمیق با مردم دو کشور دریافت‌کننده‌ی این فناوری مطرح شده است، پژوهشگران توصیه‌های زیر را ارائه می‌دهند:

1. سیاستمداران و جامعه مدنی در کشورهای دریافت‌کننده:

  • باید شفافیت در مورد واردات هوش مصنوعی، به‌ویژه برای آن‌هایی که در پروژه‌های حکمرانی و ارتباطات استفاده می‌شوند، تضمین کنند. چنین سیاست‌هایی باید با بهترین استانداردهای خرید مطابقت داشته باشند و دسترسی کافی جامعه مدنی به اطلاعات در مورد نتایج و تأثیرات این پروژه‌ها را تضمین کنند.
  • کشورها می‌توانند با تعیین و پیروی از یک استراتژی ملی پذیرش تکنولوژی هوش مصنوعی با انتظارات واقع‌بینانه از توانایی هوش مصنوعی در مبارزه با جرم، پاسخگویی خود را ارتقا دهند.
  • کشورهای و سازمان‌های اهداکننده (از جمله ایالات‌متحده) می‌توانند از دولت‌ها و جامعه مدنی کشورهای دریافت‌کننده در دستیابی به شفافیت مطلوب حمایت کنند.

2. نهادهای نظارتی در دولت‌های میزبان:

  • باید به توسعه‌ی ادامه‌دار سیاست‌های امنیت داده و فرآیندهای اجرایی‌ آن‌ها متعهد باشند.
  • برای حمایت از چنین سیاست‌هایی، ظرفیت جامعه مدنی برای درخواست اقدامات امنیت داده‌ای باید تقویت شود.
  • اهداکنندگان باید ارزیابی‌های دقیقی از سیاست‌های موجود داده و هوش مصنوعی در کشورهای دریافت‌کننده انجام دهند و با این کشورها برای ایجاد سیستم‌های قوی نظارت و ارزیابی همکاری کنند. عدم ایجاد حکمرانی خوب هوش مصنوعی منجر به بی‌اعتمادی عمومی به واردات این فناوری می‌شود.

3. کشورهای اهداکننده[1]:

  • باید به ارتقای سواد هوش مصنوعی محلی و آماده شدن برای ارائه پشتیبانی جانبی برای اکوسیستم کاربرد هوش مصنوعی کمک کنند.
  • ایجاد سواد هوش مصنوعی شامل آموزش نسل جوان در مورد این فناوری، پرورش استعدادهای محلی هوش مصنوعی از طریق آموزش‌وپرورش، حمایت از کارآفرینی فناوری محلی و ایجاد یک محیط نظارتی مناسب برای نوآوری است.
  • اهداکنندگان یا سایر سرمایه‌گذاران باید علاوه بر انتقال فناوری، با ارائه خدمات جانبی مانند برنامه‌های سواد هوش مصنوعی، مربی‌گری، ارتباطات با بازار و توسعه‌ی زیرساخت، به کشورها کمک کنند.

این یافته‌ها می‌توانند به سیاست‌گذاران در کشورهای میزبان کمک کند تا خط‌مشی‌های هوش مصنوعی مسئولانه را توسعه دهند، از حقوق شهروندان محافظت کنند و از مزایای بالقوه‌ی فناوری‌های هوش مصنوعی بهره‌برداری کنند. همچنین، این یافته‌ها می‌توانند به جامعه‌ی مدنی در کشورهای میزبان کمک کند تا در مورد خطرات و فرصت‌های مرتبط با هوش مصنوعی آگاهی کسب کنند و فعالیت‌های نظارتی و مدافع حقوقی انجام دهند. در نهایت، این یافته‌ها می‌توانند به جامعه‌ی بین‌المللی کمک کنند تا رویکردی هماهنگ برای مدیریت فرصت‌ها و ریسک‌های مرتبط با توسعه هوش مصنوعی در کشورهای با درآمد کم و متوسط اتخاذ کنند.

 

[1] به‌طور خاص به کشورها یا سازمان‌های بین‌المللی مانند آژانس‌های توسعه اشاره دارد که به کشورهای درحال‌توسعه در زمینه هوش مصنوعی کمک مالی یا فنی ارائه می‌کنند. این کمک‌ها می‌توانند شامل موارد زیر باشند:

  • تأمین مالی پروژه‌های هوش مصنوعی
  • ارائه کمک‌های فنی
  • ایجاد ظرفیت