نشست حکمرانی نوین رسانه‌ای؛ فناوری‌های نوین ارتباطی
زاویه؛ صبح یکشنبه هشت بهمن، نشست «حکمرانی نوین رسانه‌ای؛ فناوری‌های نوین ارتباطی» به همت «اندیشکده فرهنگ و رسانه» وابسته به «پژوهشکده شهید صدر (ره)» با همکاری «مرکز ملی فضای مجازی» برگزار شد. این نشست، از نشست‌های تخصصی دومین همایش ملی «انقلاب اسلامی و افق تمدنی آینده» بود که در حوزه رسانه و فضای مجازی برگزار شد. این همایش نیز به همت دانشگاه جامع امام حسین (ع) و با مشارکت کمیسیون فرهنگی و اجتماعی دولت برگزار می‌شود.
در این نشست سید محمدامین آقامیری، دبیر شورای عالی فضای مجازی و رییس مرکز ملی فضای مجازی؛ سید سعیدرضا عاملی، عضو شورای عالی فضای مجازی و شورای عالی انقلاب فرهنگی؛ فرشاد مهدی‌پور، معاون امور رسانه‌ای و تبلیغات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی؛ سعید مقیسه، رییس سازمان صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی (ساترا) حضور داشتند.
نشست حکمرانی نوین رسانه‌ای؛ فناوری‌های نوین ارتباطی
علی زرودی، دبیر این نشست در آغاز برنامه بیان کرد: هدف این نشست آشنایی با دیدگاه‌های مختلف درباره آینده رسانه و فضای مجازی به ویژه با رویکرد تمدنی و نظام‌ساز است. در واقع در این نشست قرار است دیدگاه‌های مطرح درباره مسیرهای پیش روی انقلاب اسلامی در حوزه سیاست‌گذاری و تنظیم‌گری رسانه‌های دیجیتال مطرح شوند.
وی افزود: درمورد مسائل موجود و گذشته، زیاد گفته و شنیده‌ایم. همه می‌دانیم که این عرصه با مسائل مختلفی از جمله قدیمی بودن قوانین، فقدان نظام حقوقی جامع، ابهام در نظام مسئولیت پلتفرم‌ها، ابهام در تقسیم وظایف میان تنظیم‌گرها، تکثر تصمیم‌گیران و … مواجه است؛ اما کمتر پیش آمده که تصویرهای روشنی از آینده ارائه شود. از سوی دیگر ترسیم آینده دشوار است؛ زیرا نیازمند دانستن و درنظر گرفتن «مطلوبیت‌های تمدنی»، «اقتضائات سیاسی، حقوقی، اقتصادی و فرهنگی بومی» و پیش‌بینی فناوری‌های آینده است. طبیعتا هر پیشنهادی در کشور ما قابل پیاده‌سازی نیست. همه باید در کنار هم جمع شود تا تصویر از مسیر آینده را روشن کند. محور اصلی این نشست، گفتگو درمورد آینده خواهد بود.
ابتدا سید سعیدرضا عاملی به بیان وضعیت شناسی و راهبردهای آینده در محیط فرهنگی بین‌المللی پرداخت و پس از مرور بر ماهیت توحیدی، مردمی و درون‌زای انقلاب اسلامی، به اقتضائات تمدنی و فرهنگی و ارتباط آن با گام دوم انقلاب اسلامی پرداخت. وی گفت: من درباره لایه‌های تمدنی جدید و آینده انقلاب اسلامی حرف خواهم زد. انقلاب اسلامی یک انقلاب بزرگ و پدیده تمدنی با شاکله استعمارزدایی است.
عاملی افزود: این انقلاب بزرگ یک پدیده تمدنی بود که خصیصه‌های امری تمدنی را داشت و به دلیل شاکله استعمارزدایی، امری بزرگ تلقی شد. چرا که مانند دیگر انقلاب‌های بزرگ در جهان موجب تغییرات بزرگ در معادلات پس از خود شد. انقلاب اسلامی در ایران، منطقه، جهان اسلام و جهان به وضوح تغییراتی در سطوح مختلف معادلات سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و تمدنی ایفا کرد. براساس همین تغییر نیز الگوواره‌ای جدید در جهان به وجود آورد.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی تاکید کرد: در واقع انقلاب اسلامی انقلابی با پایه و مبنای دین بود و اکنون سئوال اینجاست که انقلاب از چه وضعیتی در آینده برخوردار است؟ انقلاب اسلامی در یک سازه محلی ملی و بومی از یک طرف و از سوی دیگر جهانی و بین‌المللی است. همچنین می‌توان انقلاب اسلامی را در دوتایی نوین جهان یعنی فضای واقعی و فضای مجازی در نظر گرفت. سیاست، قدرت فرهنگی، ارتباطات بین فرهنگی، معادلات نوین جهان، سیاست‌های گردشگری و همچنین عناصر مرتبط با فناوری‌های جدید می‌تواند دخالت کننده در فهم فضای فرهنگی جدید انقلاب اسلامی باشد. قدرت تمدنی وجوه دوفضایی دارد و باید پاک بودن و سالم بودن فضای مجازی مورد توجه باشد.
پس از این، سید محمدامین آقامیری، رییس مرکز ملی فضای مجازی، بیان کرد: اگر بخواهیم بنابر اهداف و پایه‌ریزی‌های انقلاب اسلامی به موضوع فضای مجازی نگاه کنیم، ابتدا این سئوال طرح می‌شود که خود فضای مجازی چیست؟ اگر کارکردی نگاه کنیم، باید فضای مجازی را چنین تعریف کرد: جایی که کسب‌و‌کار، تعاملات، تفریح، آموزش و … در آن اتفاق می‌افتد. از یک زاویه دیگر می‌توان گفت که ابعاد مختلف جامعه در فضای مجازی شکل می‌گیرد، بزرگ‌تر می‌شود و نقش پررنگی ایفا می‌کند. در آینده نه چندان دور به جز برخی موضوعات که محدودیت جدی وجود دارد، همه فعالیت‌های روزمره انسانی قابل انتقال به فضای مجازی است.
توجه به ابعاد فرهنگی و تاثیرات اجتماعی برای همه کشورها چالشی جدی است
وی ادامه داد: ما در زمینه حکمرانی سنتی که به همه ابعاد دولت و ساختارهای تمدن فکر می‌کنیم باید این را هم بپرسیم که آیا موارد مطلوب ما در حوزه فضای مجازی نیز در حال شکل‌گیری است یا نه؟ یعنی آیا برای حوزه فضای مجازی یا آینده‌ای مطلوب با اقتضائات فضای مجازی، تولید ادبیات شده و الزامات و کارکردها در حوزه فضای مجازی مشخص شده است یا نه؟ این سئوال اصلی است که در ابعاد مختلف با آن مواجهیم.
آقامیری همچنین بیان کرد: فضای مجازی مزیت‌هایی را ایجاد می‌کند؛ مثلا در فضای مجازی تعامل بین کشورها بسیار راحت‌تر شده است. تسهیلی که اتفاق افتاده و سادگی که در ابعاد مختلف اتفاق افتاده است در فضای سنتی وجود ندارد اما همین فضای جدید نیز به چهارچوب‌های جدیدی نیاز دارد.
رییس مرکز ملی فضای مجازی ادامه داد: تک‌تک ابعاد در حوزه فضای مجازی تعریف خود را دارد. در سال 90 با تدبیر رهبر انقلاب شورای عالی فضای مجازی تشکیل شد که این شورا موضوعات را بررسی کند و کشور در شرایطی قرار نگیرد که دنباله‌رو صرف مسیر کشورهای دیگر باشد. اگر این فضا درست تدبیر نشود در فضای مجازی شاهد غلبه فرهنگ‌های مهاجم خواهیم بود.
آقامیری همچنین گفت: وقتی در سطح کشورها هم بررسی می‌کنیم، می‌بینیم توجه به ابعاد فرهنگی و تاثیرات اجتماعی برای همه کشورها چالشی جدی است و ما هم با توجه به سابقه فرهنگی کشور باید مسیر خود را داشته باشیم و پیش ببریم. بنابراین بحث حکمرانی در فضای مجازی جدی است و یک حوزه آن هم رسانه است که با توجه به تغییرات حوزه رسانه باید بتوانیم به عرصه مدیریت منطقی دست پیدا کنیم. دو مبحث جدی در حوزه رسانه داریم: یکی بحث بازیگران رسانه است و دیگر بحث تحول فناوری‌های حوزه رسانه است؛ چه تولید؛ چه نشر و چه مصرف.
در ساحت تولید، انتشار و مصرف به تغییرات جدی نیاز داریم
وی اظهار کرد: ما در هر سه ساحت به تغییرات جدی نیاز داریم. در نسل سوم فناوری‌های رسانه که امروز در میانه‌اش قرار داریم، بحث نهضت تولید هوشمند محتوا را داریم که در هر سه حوزه تولید، نشر و مصرف اقتضائات جدیدی را به وجود می‌آورد.
رییس مرکز ملی فضای مجازی تاکید کرد: در حال حاضر تولید محتوا مردمی شده است. رسانه‌های اجتماعی مشغول فعالیت هستند. بحث انتشار هم دیگر در قالب سابق نیست و از آن مهم‌تر بحث مصرف‌کننده است. امروز تمرکز جدی در حوزه تولید رسانه بر مبنای ذائقه مصرف‌کننده شکل گرفته است. مصرف کننده شناخته می‌شود و دغدغه‌‌ها و موضوعات مورد‌علاقه‌اش قابل شناسایی است. پلتفرم براساس ذائقه و دغدغه‌های مصرف‌کننده اخبار و مطالب را گلچین می‌کند و محتوا برای او تدارک دیده و به اصطلاح شخصی‌سازی می‌شود.
مکانیسم اقتصاد محتوا نیازمند طراحی درست است
آقامیری تصریح کرد: مطلب دوم در حوزه فضای مجازی کشور بحث اقتصاد محتواست. بحث اقتصاد محتوا یک چالش جدی است به این معنی که اگر اقتصاد محتوا درست طراحی نشود صنعت تولید محتوا موفق نخواهد بود و مصرف‌کننده کشور ما به سراغ محتوای کشورهای دیگر خواهد رفت که این اتفاق ارزش‌های فرهنگی و اعتقادی ما را دچار آسیب‌پذیری می‌کند.
وی افزود: اولین برنامه در اینباره که هفته گذشته در شورای عالی فضای مجازی مورد توجه قرار گرفت رییس جمهور هم دستور پیگیری دادند، این بود که اگر مردم محتوای خوبی تولید کردند در درآمد ترافیک آن شریک شوند و این نقطه‌ای است که می‌تواند صنعت تولید محتوا را آرام آرام شکل دهد چرا که قوانین کشور در حوزه مالکیت معنوی چهارچوب های خاص خود را دارد.
باید از حکمرانی مبتنی بر ترافیک به سوی حکمرانی مبتنی بر محتوا برویم
در ادامه این برنامه سعید مقیسه، رییس ساترا، نیز در سخنرانی با عنوان « فرصت‌ها و چالش‌های صوت و تصویر فراگیر» بیان کرد: فضای مجازی محیطی است که حجم محتوا را به شکل بی‌سابقه‌ای بالا برده است. بسیاری از چالش‌های فضای مجازی نیز ناشی از همین ویژگی است؛ چه در بعد تولید و چه در بعد مشاهده. وقتی حجم بالا می‌رود، راهکارهای قبلی دیگر امکانپذیر نیست. در کنار این حجم بالا سرعت بالایی که مورد انتظار تولیدکنندگان و … است نیز مطرح می‌شود. در هیچ فرایندی انتظار و توقع ذینفعان معطل ماندن نیست.
مقیسه ادامه داد: سرعت دیگری که با آن روبه‌رو هستیم تغییر زیست‌بوم‌هاست. تغییر زیست‌بوم جدید با سرعت بالایی رخ می‌دهد. لذا سرعت حکمرانی و هماهنگی ابعاد حکمرانی باید به همان میزان رشد کند وگرنه فضای مجازی خارج از حکمرانی خواهیم داشت. مسئله دیگر در این حوزه نیز تنوع ابعاد است. مثلا اگر از نظر خدمت یا سرویسی که داده می‌شود بخواهیم گونه‌بندی کنیم رسانه‌های وی.او.دی، آ.او.دی، دانلودی، پخش زنده، رسانه‌های انتشار خطی، پیامرسان‌ها و … داریم و هر کدام خود یک زیست بوم هستند و اقتصاد و قوانین خود را دارند و زیرساخت‌های لازم هر یک نیز متفاوت است. آینده متفاوتی هم دارند.
وی همچنین اظهار کرد: وقتی درباره حکمرانی رسانه در فضای مجازی صحبت می‌کنیم ابعاد بسیار گسترده‌ای طرح می‌شود. در اینباره یک بحث این است که ترافیک‌فروشی فرصتی اقتصادی است یا تهدیدی فرهنگی؟ قبل از این که فضای مجازی و رسانه‌های نوین ورود پیدا کند کاربری وجود داشت، پول پرداخت می‌کرد و محتوا می‌خرید. محتوا نیز باید به بهترین شکل پرداخته می‌شد و قابلیت رصد داشت. اما وقتی فضای مجازی رشد کرد. شرکت‌هایی ایجاد شدند که واسطه فروش ترافیک شدند. گفتند ما ترافیک می‌دهیم از شما پول می‌گیریم اما وقتی می‌خواهیم ترافیک بفروشیم مبنای فروش ترافیک سرعت یا مدت یا حجم است. اینجا محتوا حذف شد و نظارتی هم بر آن نیست. یعنی کسی که پیش از این باید بر محتوا همت خود را صرف می‌کرد اکنون صرفا ساز و کار خود را برای فروش ترافیک ساماندهی می‌کند. یعنی همین الان در شرایطی زندگی می‌کنیم که بابت دیدن محتوای ناسالم درآمد کسب می‌شود. در این میان امکان حمایت از محتوای سالم از بین می‌رود. یعنی با پلتفرمی که صد محتوا دارد نمی‌توان به شکل گزینشی برخورد کرد و محتوای خوب و فاخر را بازیافت.
جهان اجتماعی مجازی، به نحوه جدیدی از حکمرانی نیاز دارد
در این جلسه همچنین فرشاد مهدی‌پور معاون امور رسانه‌ای و تبلیغات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز بیان کرد: در عصر مجازی‌شدن حضور داریم و جهان به معنای تمام مجازی شده است. ما سریعا و عمیقا به شدت زیاد مجازی شدیم. کسی نمی‌تواند منکر این باشد. بخش ارگانیسم بدن ما با ذهنیت تکنیکال طراحی شده است. در این میان وساطت و تعامل از طریق رسانه‌های دیجیتال بین انسانها صورت پذیرفته است. ما به شبکه متصل شدیم و این اتصال بیش از یک ارتباط است.
وی ادامه داد: امروز درحوزه رسانه‌ها همه حاکمیت‌ها به سرعت دارند به سمت دیجتیالی شدن می‌روند و شاید یکی از ممتازترین شاخصهای عملکرد هر دولتی هم همین باشد. این وضعیت ها به ایجاد جهان اجتماعی مجازی منجر شده است. جهان اجتماعی مجازی بین ما و جهان واقعی قرار گرفته است. هم به کاربر وابسته شده است و نحوه‌ای از حکمرانی جدید را احتیاج دارد.
معاون وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی همچنین گفت: به نظر می‌رسد که در عصر حکمرانی مجازی و تسلط حکمرانی پلتفرمی قرار می‌گیریم. ما در ایران در بخش فضای مجازی نهادها و ساختارهایی داریم که مهم‌ترینش مرکز ملی فضای مجازی است که در حال مطالعات حکمرانی فضای مجازی هستند. در دنیا هم مطالعات مفصلی شده است و چینی‌ها نقشه‌ای برای امپراطوری بر فضای مجازی تهیه کرده‌اند.
مهدی‌پور افزود: در چند دهه اخیر به شکل خشونت‌باری اعمال حکمرانی آمریکا در فضای مجازی را می‌بینیم. چنین رویکردی مثال‌های بسیاری دارد. با ما هم خیلی از این خشونت‌ها اتفاق افتاده است. مثل حذف اپ‌ها در گوشی‌های ایرانیان.
معاون امور رسانه‌ای و تبلیغات وزارت فرهنگ تاکید کرد: اگر بخواهیم با آینده کشور چارچوبی را داشته باشیم حتما در حکمرانی جدید، به جای مردم، کاربران و به جای سرزمین، شبکه را مقابل خود می‌بیند. چالش اصلی ما بخش سوم است که شرکت‌ها را به جای دولت جایگزین می‌کند. اولا باید تصویر آینده را بسازیم. سوال این است که چه آینده‌ای می‌خواهیم برای حکمرانی مطلوب بسازیم؟
وی ادامه داد: سئوال دوم این است که نقطه تمرکز حرکت ما باید کجا باشد؟ متر و معیار آن چیست؟ سکوی پرش خود را می‌خواهیم کجا قرار دهیم؟ سئوال سوم فناوری پایه است. درست است که محتوا در کشور ما غلبه دارد اما محتوا بدون فن وجود ندارد. در واقع ما می‌خواهیم از شبکه ارتباطی فنی چه چیزی را برگزینیم؟ نکته بعد نیز تمرکز بر قدرت منطقه‌ای است. یعنی آن چیزی که دستاورد مهم ما شناخته می‌شود، تمرکزمان بر قدرت منطقه‌ای است. پس باید در حکمرانی مجازی نیز در راستای توسعه قدرت منطقه‌ای حرکت کنیم.