شاخص قدرت سایبری ملی 2022

زاویه؛ «قدرت» از مفاهیم بنیادی علوم انسانی است که از دیرباز مورد توجه اندیشمندان بوده؛ اما مانند سایر مفاهیم، بر سر تعریف آن اختلاف نظر وجود دارد. درواقع در مورد مفهوم قدرت نیز مانند مفاهیم فرهنگ، سرمایه اجتماعی، امنیت و… چالش مفهومی و برداشت‌های مختلف وجود دارد. موضوع، زمانی پیچیده‌تر می‌شود که سایر مفاهیم به مفهوم قدرت اضافه شده و ترکیب‌هایی همچون «قدرت سیاسی»، «قدرت اقتصادی»، «قدرت سایبری» و… به وجود بیایند.

از میان ترکیب‌های ذکر شده، «قدرت سایبری» پیچیدگی و سیالیت بیشتری دارد؛ چراکه در پنج دهه گذشته، فضای سایبری دائماً در حال تطور بوده و اِجماعی بر چیستی آن حاصل نشده است. بنابراین اولین اهمیت نگارش یا ترجمه متون در زمینه قدرت سایبری، تلاش برای حرکت از تکثر معنا به سمت وحدت بیشتر و از انتزاع به عینیت بیشتر درخصوص مفهوم قدرت سایبری است تا کیفیت سیاست‌گذاری و تصمیم‌گیری در این حوزه را افزایش دهد.

«قدرت سایبری» مفهومی است که در حوزه علمی و مدیریتی کشور مهجور واقع شده است. شهریور 1394 رهبر معظم انقلاب در بند سوم از حکم اعضای دومین دوره شورای عالی فضای مجازی، به «ارتقای جمهوری اسلامی ایران به قدرت سایبری در طراز قدرت‌های تأثیرگذار جهانی» تصریح فرموده است. پس از آن نیز در مواردی در جلسات خصوصی و عمومی درمورد قدرت سایبری نکاتی از جانب ایشان مطرح شده است اما متأسفانه مورد غفلت بدنه برنامه‌ریزی و اجرایی کشور واقع شده است. در نهاد علم نیز معدود مقالاتی به این مفهوم پرداخته‌اند که همان‌ها نیز رویکرد نظامی داشته‌اند؛ درحالی‌که این حوزه نیازمند رویکردی جامع (اقتصادی، امنیتی، فرهنگی و…) است.

به فرض اهتمام و عدم انفعال دولت در این خصوص، برنامه‌ریزی، سرمایه‌گذاری و سایر انواع مداخلات دولتی نیازمند شاخص‌گذاری است؛ زیرا بدون وجود شاخص‌ها و نشانگرها امکان ارزیابی و سنجش برنامه‌ها و تصمیم‌های دولتی ممکن نیست. شاخص‌ها امکان بررسی‌های هم‌زمانی و درزمانی را فراهم می‌کنند. منظور از بررسی هم‌زمانی، مقایسه وضعیت کشورهای مختلف در یک مقطع زمانی است و منظور از بررسی درزمانی این است که اندازه‌گیری یک شاخص در طول زمان و مقاطع زمانی مختلف، کمک می‌کند تا مسیر طی شده توسط کشورها (صعود یا تنزل) در شرایط مختلف و در بازه‌های زمانی تحلیل شود.

مطابق گزارش «شاخص قدرت سایبری ملی 2022» مرکز بلفر، قدرت سایبری شامل هشت هدف در نظر گرفته شده که عبارتند از:

1. نظارت و پایش در سطح داخل کشور؛
2. تقویت دفاع سایبری ملی؛
3. کنترل و دستکاری محیط اطلاعاتی (افکار عمومی در سطح داخل و خارج)؛
4. جاسوسی در سطح خارج کشور؛
5. رشد شایستگی در حوزه فناوری تجاری و سایبری در سطح ملی؛
6. تخریب یا ازکارانداختن زیرساخت و قابلیت‌های دشمن؛
7. مشارکت در تعیین هنجارهای سایبری و استانداردهای فنی بین‌المللی؛
8. انباشت ثروت و/یا استخراج رمزارز.

در این گزارش وضعیت 30 کشور در این شاخص و در هر یک از اهداف هشت‌گانه بالا ترسیم شده است. طبق گزارش تیم بلفر، ایران حائز رتبه دهم در میان قدرت‌های سایبری است.

با توجه به صبغه مرکز بلفر، این احتمال وجود دارد که اهدافی پشت پرده انتشار این گزارش وجود داشته باشد؛ به ویژه اینکه در متن اصلی گزارش در مواردی گزاره‌های نادرستی در خصوص ایران مطرح شده است؛ اما با این حال، به‌دلیل ضرورت‌هایی که پیش از این ذکر شد و همچنین ویژگی‌های برجسته گزارش مرکز بلفر (که می‌توان از آن‌ها در طراحی بومی شاخص قدرت سایبری ملی استفاده کرد) این گزارش ترجمه شده است.

از ویژگی‌های گزارش «شاخص قدرت سایبری ملی 2022» مرکز بلفر این است که تلاش کرده رویکردی جامع به قدرت سایبری داشته باشد؛ هرچند که هنوز وجوه نظامی و امنیتی برجسته است. این گزارش به جنبه‌های اقتصادی و رسانه‌ای (دستکاری افکار عمومی و کنترل محیط اطلاعاتی) قدرت سایبری پرداخته، اما هنوز جای خالی وجوه دیگر قدرت سایبری (به ویژه وجوه فرهنگی) محسوس است که باید در طراحی بومی شاخص قدرت سایبری ملی به این موضوع توجه شود.ویژگی دیگر این گزارش، ارائه جداول نشانگرها است که می‌تواند در طراحی بومی شاخص قدرت سایبری الهام‎‌بخش و قابل استفاده باشد. بنا نیست که در طراحی بومی شاخص، چرخ از ابتدا اختراع شود بلکه بسیاری از نشانگرها عیناً قابل استفاده هستند، برخی نشانگرها نیازمند اصلاح بوده و درمواردی به افزودن نشانگر نیاز داریم. موضوع مهم در یک شاخص، چارچوب مفهومی آن شاخص است که جهت‌دار و غایت‌مند می‌باشد وگرنه نشانگرها عموماً خالی از ارزش و ابزار اندازه‌گیری متغیرها هستند.