واکاوی تخصصی آینده اینترنت در ایران در جست‌وجوی مسیری برای همگرایی
زاویه؛ صبح امروز نشست «واکاوی تخصصی آینده اینترنت در ایران در جست‌وجوی مسیری برای همگرایی» به همت آزمایشگاه داده و حکمرانی و با همکاری خانه اندیشه‌ورزان برگزار شد. در این نشست امیر لاجوردی، رئیس سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی، نیما قاضی، رئیس انجمن تجارت الکترونیک تهران و محمد کشوری، مدیر گروه علمی-تحلیلی طیف حضور داشتند و به ارائه نظرات خود پرداختند.
در آغاز این نشست امیر لاجوردی، رئیس سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی بحث خود را از شاخص‌های ارزیابی اینترنت آغاز کرد و گفت: در خصوص ارزیابی اینترنت شاخص‌های جهانی وجود دارد. از سوی دیگر در کلیه خدمات ارتباطی نیز شاخص‌های مشخصی وجود دارد که براساس آن‌ها ارزیابی و صحت‌سنجی می‌کنیم. بخشی از خدمات ارتباطی مبتنی بر داده و همچنین اینترنت است و این‌ها هم از دو جنبه قابل ارزیابی هستند: نخستین جنبه ارزیابی کیفیت است و دوم تجربه کاربری. در حوزه کیفیت، شاخص‌ها مشخص‌اند. مثل شاخص RTT و جی‌تل که همه در اپراتورها ارزیابی می‌شود.
شاخص‌های مبتنی بر کیفیت اینترنت از سال 96 همواره رو به بهبود بوده‌اند
وی افزود: برای نمونه بنا بر برخی شاخص‌ها ما به ازای هر صد کیلومتر، یک و نیم میلی‌ثانیه تأخیر در اینترنت داریم. اما عمده آن چیزی که در داخل بررسی می‌شود و محل سنجش نیز هست، محتواست. در محتوای داخلی، همه محتواهای ما در تهران متمرکزند. یعنی کسی که از شهر زاهدان می‌خواهد درخواست تاکسی اینترنتی بدهد، درخواستش ابتدا به تهران می‌رود و بعد از طریق سرورهای تهران به راننده ارسال می‌شود.
رئیس سازمان مقررات و ارتباطات رادیویی اعلام کرد: به طور کلی از سال ۹۶ شاخص‌های مبتنی برکیفیت همواره رو به بهبود بوده‌اند. هر چند استثناهایی هم وجود دارد، اما به طور کلی بهبود داشته‌ایم.
لاجوردی در ادامه درباره شاخص «تجربه کاربر» سخن به میان آورد و اظهار کرد: آنچه یک کاربر در تعاملش با فضای مجازی احساس می‌کند، شاخص ارزیابی تجربه کاربر را شکل می‌دهد. این حس کاربر است و ممکن است به دلیل تحریم تجربه کاربری مناسب نباشد. با این حال این شاخص نیز قابل مطالعه است. البته باید تأکید کنم که این شاخص‌ها به طور دائمی هر هفته از سوی سازمان تنظیم مقررات بررسی می‌شود و در بازه‌هایی نیز مرکز ملی فضای مجازی شاخص‌ها را ارزیابی می‌کند.
وی همچنین درباره دسترسی عموم به برخی داده‌های مرتبط با کیفیت اینترنت بیان کرد: داده‌ها در مورد شبکۀ هستۀ ارتباط زیرساختی به صورت برخط وجود دارد و در دسترس عموم هست و موضوعی است که همه می‌توانند به آن توجه داشته باشند و شاخص‌های کیفی را نیز در فصلنامه سازمان تنظیم مقررات قرار می‌دهیم که کاربران می‌توانند به آن دسترسی داشته باشند.
واکاوی تخصصی آینده اینترنت در ایران در جست‌وجوی مسیری برای همگرایی
بخش خصوصی می‌تواند در حوزه سنجش تجربه کاربر نقش ایفا کند
رئیس سازمان تنظیم مقررات همچنین خبر داد: امروز 300 هزار سایت تحریمی داریم. یعنی ممکن است طرف خارجی یک سناریو آماده کرده باشد که کاربر ایرانی برای استفاده مجاز هم باید از فیلترشکن استفاده کند. این از مسائلی است که باید با شاخص تجربه کاربری در ایران مطالعه شود. ما در وزارت ارتباطات و سازمان تنظیم مقررات داده‌های چندانی از تجربه کاربری نداریم اما معتقدیم که بخش خصوصی در این زمینه می‌تواند نقش بسیار خوبی ایفا کند. اما انتظار ما از بخش خصوصی این است که با نگاه فنی و علمی به تحلیل داده‌ها بپردازد و مسائل را به پدیده‌های رسانه‌ای و سیاسی فروکاست ندهد. برای مثال اگر یک پلتفرم مانند گوگل‌پلی فیلتر است، انجمن یا هرجای دیگر تحلیل تخصصی دهد که بسته بودن آن چه آسیب‌ها یا مزایایی دارد. از قضا ما در یکی از جلسات از یکی از فعالان بخش خصوصی خواستیم که بیاید و نظر کارشناسی خود را درباره رفع فیلتر ارائه دهد. شرکت مذکور بارها به سازمان تنظیم مقررات نامه زده و استدلال جهت رفع فیلتر گوگل‌پلی آورده بود. در نهایت جلسه تشکیل شد و ما رایزنی‌های مختلف نیز پیش از جلسه انجام دادیم اما دفاع خوبی از سوی نماینده آن شرکت انجام نشد.
لاجوردی در ادامه با اشاره به گزارش اخیر انجمن تجارت الکترونیک تهران بیان کرد: می‌شود گزارش‌های تخصصی و علمی و شفاف داشته باشیم. شفافیت در تصمیمات این حوزه کم است. برخی تصمیمات نیز عقبه‌های متفاوتی دارند. برای نمونه در یک سال و نیم گذشته سرویس‌های مختلف ما از جمله بانک مرکزی هدف حملات دیداس قرار گرفت. این حملات از بازه‌ای متوجه تشکیلات شبکه شد.
معیارهای گزارش انجمن الکترونیک تهران را قبول نداریم
وی همچنین سخن از موضوع پهنای باند در ایران که در گزارش انجمن تجارت الکترونیک تهران نیز به آن اشاره شده بود، میان آورد و ادامه داد: موضوع دیگری که در گزارش انجمن تجارت الکترونیک تهران مطرح شد، بحث پهنای باند است. اما به نظر می‌رسد که ما نیاز به تعاریف دقیق‌تر داریم. در بحث اینترنت ما یک «پهنای باند» داریم و یک «ترافیک». باید اعلام کنم که پهنای باند از ابتدای دولت همواره رو به افزایش بوده است. آنچه که مورد بررسی باید قرار گیرد و احتمالا گزارش انجمن نیز به آن اشاره داشته مسئله «ترافیک» است. اما باید بگویم که پهنای باند همواره رو افزایش بوده و اکنون هم از کیفیت خوبی برخوردار است.
لاجوردی تصریح کرد: موضوع بعدی در این گزارش در خصوص مرجع‌هایی است که می‌شود استفاده کرد. ارزیابی در گزارش انجمن انجام شد. ما در سازمان تنظیم مقررات براساس سایت‌هایی که در انجمن مستند واقع شده‌اند ارزیابی نمی‌کنیم. هرچند که داده‌های این سایت‌ها را مطالعه کرده و براساس نیاز از آن‌ها استفاده می‌کنیم. اما ارزیابی ما براساس این سامانه‌ها نیست چون هر کدام مزایا و معایبی دارد. به همین مناسبت اتکا به ارزیابی آن‌ها درست نیست. به خصوص که میزان ترافیک ما هم ترافیک غالبی در شبکه نیست. این مسئله از آن جهت است که در برخی سامانه‌ها و شاخص‌ها، داده کافی وجود نداشته باشد. برای مثال «اسپیدتست» از این قرار است که می‌رود به نزدیک‌ترین سرور و می‌گوید می‌خواهم ببینم حداکثر سرعت موجود چقدر است. چنین استنباط‌هایی کل داده‌ها را مخدوش می‌سازد. یا مثلا سیمیلار وب که دوستان در انجمن بررسی کردند، آیا صد سایت اول پر استفاده مردم که در این سامانه آمده، درست است؟ نزدیک چهل‌تا از این سایت‌ها فیلتری بودند . بنابراین برای ارزیابی باید دو شاخص کامل بودن و درست بودن را رعایت کنیم. همچنین در این زمینه انجمن تجارت الکترونیک اعلام کرده است که 96 درصد از کاربران ایرانی از فیلترشکن استفاده می‌کنند. منبع این آمار یک مجله بوده که رفته است در تلگرام و اینستاگرام و لینکدین و … گشته است. بعد هم آمار را آورده و احتمالا آن چهار درصدی هم که از فیلترشکن استفاده نمی‌کرده‌اند، همان کاربران لینکدین بوده‌اند.
رئیس سازمان تنظیم مقررات همچنین اظهار کرد: بخش خصوصی باید کمک کند که بر تجربه کاربری تحلیل انجام دهیم. در گزارش داریم که ۹۶ درصد مردم براساس وی‌پی‌ان منع قانون ندارد و می‌شود عدد را استخراج کرد.
رئیس انجمن تجارت الکترونیک: وزارت ارتباطات ابزار و اطلاعات لازم برای سنجش را در دسترس ما قرار دهد
در ادامه این برنامه نیما قاضی، هم‌بنیانگذار اپلیکیشن علی‌بابا و رئیس انجمن تجارت الکترونیک تهران بیان کرد: درباره بحث اندازه‌گیری دو مسئله وجود دارد. اول این که چه چیز را اندازه می‌گیریم و از چه روشی؟ از آن مهم‌تر این است که چه چیزی را چطور منتشر کنیم. یکی از انتقاداتی هم که به ما درباره گزارش انجمن می‌شد همین بود. وزارت ارتباطات به لایه‌ای از دیتا دسترسی دارد که ما نداریم. اگر ابزارهای کافی در دسترس ما بگذارند قطعا گزارشی باکیفیت بهتر می‌توانیم منتشر کنیم. در گزارش هم ذکر شده است و درخواست کرده‌ایم .
وی ادامه داد: در کشور ما، مقاومت درباره این نوع تحقیقات و اظهارنظرهایی مانند گزارش انجمن تجارت الکترونیک تهران وجود دارد. برای مثال ما دیتای فنی منتشر کردیم و حتی از برخی پیشرفت‌ها و کارهای وزارت ارتباطات استقبال کردیم. اما استقبال ما هم در بخش‌هایی با واکنش منفی مواجه شد. ما بیشتر دنبال پیداکردن راهی برای همکاری هستیم. اما باید بدانیم به هر حال مجموعه اتفاقاتی می‌افتد و محدودیت‌های جغرافیا را تحمیل می‌کند و از این لحاظ پیچیدگی در شبکه اینترنتی ما وجود دارد و این پیچیدگی‌ها از پارسال بیشتر شد، چون دو منبع عظیم کشور فیلتر شد و این ممکن است عواقبی داشته باشد. هدف انجمن از گزارش این است که در همین وضعیت به کیفیت و تجربه بهتری برسیم. این برای ما خیلی موضوع داغ و مهمی شده است و مقابل آن با حجم عظیمی از سایت‌های فیلتر مواجه هستیم.
بسیاری از ابزارهای کاری متخصصان فیلتر است
رئیس انجمن تجارت الکترونیک تهران ادامه داد: بسیاری از سایت‌های مختلف که ابزار کار متخصصین و کارشناسان هستند، فیلتر شده. برای نمونه سایتی که لینک کوتاه می‌کند. این‌ها ابزارهایی است که باید با آن کار کرد و وقتی دسترسی به آن‌ها سخت شده، کار یک‌ساعته چهار روز طول می‌کشد و همین نتیجه می‌شود که بچه‌های ما مهاجرت کنند، آسیب‌پذیری بالا می‌رود و اتفاقات دیگر رخ می‌دهد.
وی تصریح کرد: امروز می‌بینیم حجم عظیمی فیلتر هست و مرجعی هم برای پیگیری نیست . این ابزار فنی باید باز و از فشار مضاعف کاسته شود.
شفافیت نداریم!
قاضی همچنین تأکید کرد: شفافیتی نیست که حتی بدانیم کدام سایت خارجی فیلتر و کدام یک تحریم است. در این گزارش ما نیز دانه‌دانه سنجه‌ها را زیر سئوال بردیم. ما هم قبول داریم که شاخص‌های کاملی نیستند، اما سازمان تنظیم مقررات رادیویی خود روش جامعی معرفی کند که بر سر آن به تفاهم برسیم.
رئیس انجمن تجارت الکترونیک تهران گفت: ما با مسئله‌ای درگیریم و سعی‌مان این است با استفاده از تمام ابزارهای موجود راه‌حل‌هایی پیدا کنیم. با همه آمادگی نیز از همکاری استقبال می‌کنیم.
وی در پایان بیان کرد: از وزارت ارتباطات انتظار داریم که سازوکار شفافیت و گفتگو را ایجاد کند. چرا که این وزارتخانه می‌تواند نسبت به بخش‌های دیگر با دقت و شناخت بیشتری نسبت به شرایط اینترنت عمل کند.
در این برنامه همچنین محمد کشوری، مدیر گروه علمی-تحلیلی طیف، گفت: من از لایه‌ای دیگر موضوع را باز می‌کنم و سعی دارم ببینیم در نگاه آینده اینترنت با چه بخش‌هایی مواجهیم. چهار لایه مهم در این میان هست. هر یک از این لایه‌ها مانند زنجیره‌ای است که اگر هرکدام ضعیف باشد، باقی نیز عملکرد مطلوبی نخواهند داشت. اولین لایه بحث شبکه و دسترسی به اپراتور است که سرمایه‌گذاری سنگینی نیاز دارد. بخش دیگر خود اپراتورها هستند و پیشرفت زیرساختی آن‌ها. سومین لایه بیشتر به دولت برمی‌گردد. یعنی شبکه هسته و انتقال که شرکت ارتباطات زیرساخت متولی آن است که در این لایه در بحث مناطق تبادل داده و مناطقی که تعرفه‌گذاری می‌شود، نیاز به توسعه داریم. حلقه بعدی نیز پهنای باند بین‌المللی است.
اولویت در برابر فیلترینگ سیاستگذاری است
وی افزود: در طول پانزده سال گذشته همیشه حساسیت روی پهنای باند بوده است. البته این حساسیت از سال ۹۰ هم از سوی سیاست‌گذار وجود داشت که افزایش پهنای باند با ضوابطی صورت گیرد.
کشوری ادامه داد: یک لایه دیگر هم داریم که بخش نرم است و به فیلترینگ اختصاص دارد و از نظر منطق حکمرانی هم باید آن را بررسی کرد.
مدیر گروه علمی- تحلیلی طیف در بخش دیگری از سخنان خود تصریح کرد: باید بپرسیم که «چه باید کرد؟»
به نظر می‌رسد نیاز داریم سه لایه درست کنیم و اولینش که از همه نیز مهم‌تر است، سیاستگذاری است. ما جمع بندی از مشکلات فیلترینگ نداریم و اختلاف نظرها هست و استیصال وجود دارد. یک سیاستی اعمال کردیم و از دیگرسو از سوی کاربر نیز مواجهه‌ای وجود دارد که این مواجهه در داده‌های فنی و اجتماعی قابل مشاهده است. ما سه مسئله داریم. یکی فیلترینگ پلتفرم‌هاست. دیگری فیلترینگ یا تحریم سایت‌هاست و لایه دیگر سایت‌ها و همچنین پلتفرم‌های داخلی هستند.
تاریکخانه فیلترینگ و معمای سیاستگذاری
وی ادامه داد: حداقل تجربه ۵۰ درصد از کاربران کشور بر اساس سایت‌های فیلتر شده صورت می‌گیرد و رسماً قاچاقی است. به همین علت نمی‌شود حاکمیت کیفیت سرویس را گارانتی کند. از سوی دیگر ما با مسئله سیاستی مواجهیم که اجماع سیاستی بر سر فیلترینگ نداریم. بخش بعدی نیز قانون است که بزرگترینش قانون جرائم رایانه‌ای است که هنوز در قبال فیلترینگ رویکردی مبهم دارد.
کشوری همچنین گفت: تاریکخانه‌ای به نام فیلترینگ وجود دارد و به نظر می‌رسد در برابر آن قادر به تصمیم‌گیری نیستیم. در این میان نباید این نکته را فراموش کرد که اگرچه دولت در مقررات تصمیم‌گیر نیست اما از نقش تصمیم‌سازی دولت هم نباید غفلت کرد. بخش عمده‌ای از تصمیم مراجع بالادستی با تصمیم‌سازی دولت صورت می‌گیرد.