واتس‌اپ و سرمایه‌ای به نام کاربر ایرانی
زاویه؛ در تاریخ پنجم ژانویه، خبری مبنی بر ایجاد امکان استفاده کاربران واتس‌اپ از پروکسی منتشر شد. بر اساس این خبر، کاربران در کشورهایی که واتس‌اپ در آن‌ها مسدود است، می‌توانند با استفاده از سرور پروکسی از این پلتفرم استفاده کنند.
در این خبر صراحتاً ذکر شده است، کاربران کشورهایی مانند ایران و سوریه که از خدمات شبکه خصوصی مجازی (VPN) برای دور زدن محدودیت اینترنت استفاده می‌کنند، می‌توانند در صورت تداوم فیلترینگ این پیام‌رسان، با این قابلیت، ارتباطی ایمن و قابل اعتماد داشته باشند.
لازم به ذکر است، این پیام‌رسان در سپتامبر 2022 نیز اعلام کرده بود که واتس‌اپ تمام توان خود را به کار می‌بندد تا دسترسی به این خدمت برای ایرانیان امکان‌پذیر باشد.
آنچه در اینجا مشهود است، این است که یک سرویس پیام‌رسان برخلاف رویه خود در سایر کشورها، به جای تأسیس دفتر و تعیین نماینده قانونی، به طور آشکار و با صدایی رسا روبروی خواست حاکمیت یک کشور می‌ایستد و تلاش خود را معطوف به تشویق برای دورزدن قانون آن کشور توسط کاربرانش می‌کند.
اکنون باید یادآوری کنیم که واتس‌اپ، مدعی دسترسی امن به اینترنت، تاکنون چندین و چند بار به دلیل مسائل مربوط به عدم امنیت اطلاعات، در تیتر اخبار جهانی و در زمره پلتفرم‌های آسیب‌پذیر و قابل کلاهبرداری قرار گرفته است. در تاریخ چهارم آذرماه سال جاری بود که اعلام شد اطلاعات ۴۸۷ میلیون شماره موبایل مورد استفاده در این اپلیکیشن که حاوی اطلاعاتی از کاربران ۸۴ کشور از جمله 300 هزار شماره متعلق به ایران است، به فروش می‌رسد و این یعنی اطلاعات تقریبا یک‌چهارم از جمعیت دو میلیارد نفری کاربران ماهانه فعال واتس‌اپ در معرض خطر قرار گرفته و امکان سوءاستفاده از شماره تلفن‌های لو رفته برای اهداف مختلفی از بازاریابی گرفته تا کلاهبرداری فراهم شده است.
نگاهی به تاریخچه استفاده از واتس‌اپ در ایران، نشان می‌دهد که از سال 1397 و به دنبال فیلتر شدن تلگرام، جمعیت زیادی از ایرانیان برای ارسال پیام و برقرار کردن تماس‌های صوتی و تصویری به این پیام‌رسان روی آوردند درحالیکه به گفته وزیر ارتباطات کنونی، عیسی زارع‌پور، جزء ضعیف‌ترین پیامرسانهای دنیاست و محدودیت‌های بسیاری دارد.
نظرسنجی ایسپا در مرداد ۱۴۰۰ نشان داد که واتس‌اپ، محبوب‌ترین پیام‌رسان در بین ایرانیان بوده است و ۷۱.۴ درصد از افراد بالای ۱۸ سال در ایران از این پیام‌رسان استفاده می‌کنند. این درحالیست که محمد لسانی، کارشناس فضای مجازی و مدرس سواد رسانه‌ای، امکانات واتس‌اپ را از حداقلی‌ترین امکانات پیامرسانهای داخلی کمتر دانسته و حرکت به سمت پیامرسانهای داخلی را انتخابی معقول برشمرده است. شاهد این مدعا پیام‌رسان ایتاست که نسبت به واتس‌اپ امکانات بیشتری دارد؛ از جمله: امکان ویرایش متن ارسالی، پاک کردن کامل یک پیام و ارسال همزمان پیام برای ۵۰ نفر.
اما چرا با وجود همه این مشکلات و ضعف‌های امنیتی واتس‌اپ، کاربران ایرانی استفاده از آن را به طور کامل ترک و اپلیکیشن‌های داخلی را جایگزین نکرده‌اند؟
در پاسخ به این سوال باید گفت که به دنبال فیلترشدن واتس‌اپ در ماه‌های اخیر، عده‌ای از کاربران به سمت پیامرسانهای داخلی کوچ کرده‌اند و اعلام شده که تمایل مردم به نصب برنامه‌های پیام‌رسان داخلی چندین برابر افزایش یافته است. اما بر کسی پوشیده نیست که اصلی‌ترین دلیل این مهاجرت، بحث فیلترینگ بوده است. واقع‌بینانه که نگاه کنیم می‌بینیم روزی که خبر ورود پیامرسانهای داخلی به جمع پیامرسانهای در دسترس اعلام شد، بسیاری از این اتفاق شگفت زده شدند و اقدام به نصب و استفاده از آن‌ها کردند اما ضعف‌های داخلی آن‌ها و در دسترس بودن موارد مشابه خارجی با امکانات بیشتر، سبب از رونق افتادن آن‌ها شد. پس از آن موجی به راه افتاد که هدفش بدبین کردن مردم نسبت به امنیت اطلاعات در این پلتفرم‌ها بود و عدم اطلاع‌رسانی دقیق و به موقع از چالش‌های امنیتی پلتفرم‌های خارجی همچون واتس‌اپ نیز مزید بر علت شد و به باور چنین ادعاهایی کمک کرد.
درحالیکه بر اساس شواهد، در بین شبکه‌های اجتماعی، تیک‌تاک، فیسبوک و اینستاگرام به ترتیب بالاترین سطح دسترسی را به اطلاعات کاربران خود دارند. تلگرام، واتس‌اپ و تیک‌تاک حتی به تاریخچه تماس افراد هم دسترسی دارند و برخی از آن‌ها موقعیت مکانی فرد در لحظه را نیز رصد می‌کنند. در واقع با یک بررسی ساده می‌توان فهمید که از بین تمام پیام رسان‌ها، بالاترین میزان دسترسی‌ها متعلق به پیامرسانهای خارجی است و سروش، روبیکا، ایتا و بله، حداقل دسترسی‌ها را دارند.
اکنون زمان آن است که فرصت را مغتنم شمرده و با شفاف‌سازی عملکرد برنامه‌های پیام‌رسان داخلی، اطمینان دادن صادقانه به مردم درباره امنیت اطلاعات و پیام‌هایشان و عدم دسترسی به آنچه که نگران آن هستند، تصویب مقررات حفاظت از داده‌ها و اطلاعات شخصی و همچنین اقناع افکار عمومی با اطلاع‌رسانی فراگیر و دقیق از نحوه عملکرد اپلیکشن‌های خارجی در سایر نقاط جهان ازجمله میزان دسترسی و نفوذ آن‌ها به داده‌های خصوصی و مشکلاتی که تاکنون برای کاربران خود به وجود آورده‌اند، راه نفوذ خارجی را ببندیم (با توجه به همکاری نزدیک پلتفرم‌ها با نهادهای آمریکایی همچون FBI که توسط ایلان ماسک هم مطرح شده است) و حال که رقبای خارجی تمام توان خود را به کار بسته تا کاربر ایرانی را با شعار آزادی دسترسی به اینترنت، اما با اهداف پنهان سیاسی و اقتصادی جذب و حفظ نماید، ما نیز با سیاست‌های توسعه‌ای و استفاده از ابزارهایی همچون اقتصاد رفتاری و ترغیب بازیگران اصلی (مانند اپراتورها) برای سرمایه‌گذاری در حوزه پیام‌رسان، قابلیت‌های پیامرسانهای داخلی را ارتقاء دهیم.
مطالب مرتبط
